گشت و گذار در میان گور دخمه زرتشتیان یزد - وبلاگ خوراکی

به گزارش وبلاگ خوراکی، اگرچه در هر گوشه از این مرز و بوم می توان پیروان این آیین مذهبی را مشاهده کرد، اما در شهر یزد، تعداد بیشتری از خانواده های زرتشتی را می توان مشاهده کرد. این خانواده ها، به دلیل قرار گرفتن در یک جغرافیای بکر و بی نظیر همانند کویر دارای روحیات منحصر به فردی می باشند. روحیاتی که مزین به مهمان نوازی و روی گشاده و خلق و خوی نیکو است و همین ویژگی های شایسته است که سبب می گردد همه ساله گردشگران زیادی به شوق تماشا شهر یزد و آشنایی با گور دخمه زرتشتیان یزد سفر نمایند. زرتشتیان این منطقه از کشورمان، همیشه با خون گرمی بی مثالی از میهمانان خود استقبال به عمل می آورند. در رفتار آن ها آرامش بی مثالی وجود دارد که از دل سنت ها و باورهای آیینی آن ها جوشیده و سر بر آورده است. گویی این آداب و اعتقادات بذر آرامش را در دل این مردمان شریف کاشته و این بذر چون یک درخت بارور شده که همه هموطنان را زیر سایه گرمش پناه می دهد. شاید به همین دلیل است که هیچگاه گردشگران از تماشای شهر یزد خسته نمی شوند. شهری که به اسم شهر بادگیرهای ایران زمین شناخته می گردد و از نظر تاریخی در کنار شهر وهم کشور ایتالیا در رتبه دوم دنیای واقع شده است. شهری که به گواه تاریخ و آثار و اشیای کشف شده در آن، شاهد ظهور و حضور تمدن های گوناگون بوده و از هر عصر و دوره ای میراثی را به یادگار نگه داشته تا به رخ دنیایان بکشاند. بعضی از این میراث به جای مانده فرهنگی هستند، بعضی تاریخی و بعضی دیگر هم از نشان های مذهبی بهره جسته اند و بی شک آثار مذهبی مربوط به زرتشتیان صندلی قابل ملاحظه ای از این فهرست بلند بالا را از آن خود نموده، چرا که این شهر به اسم پایگاه اصلی زندگی زرتشتیان ایران شناخته می گردد. طبق نوشته های به جا مانده از دوران تاریخی گوناگون، از سال های پیش از طلوع خورشید اسلام در کشور ایران، پرستندگان اهورامزدا و پیروان دین زرتشت در این شهر سکونت داشته و حتی بعد از ورود اسلام به مرزهای کشورمان این تمرکز از بین نرفت. به موجب این حضور مستمر و باشکوه زرتشتیان در شهر یزد، بناها و آثاری را نظیر زیارتگاه های زرتشتیان یزد می توان در این شهر یافت که از این آیین به جا مانده است. یکی از این یادگارها بدون تردید گور دخمه زرتشتیان یزد است که به وسیله پیروان دین زرتشت بنا شد. ایندخمه زرتشتیان یزد که یکی از عجیب ترین و در عین حال پر رمز و رازترین سازه های بشری می باشد، محل دفن مرده های زرتشتیان بوده است. طبق اعتقاد پیروان دین زرتشت، تا پنچ دهه قبل، اگر فردی از پیروان این دین چشم از دنیا فانی فرو می بست، به این دخمه منتقل می شد، تا در سازه ای که رو باز است، طعمه کرکس ها حیوانات دیگر گردد، چرا که زرتشتیان معتقد بودند تنها به این روش است که روح متوفی به آرامش می رسد. آرامشی که به وسیله ورود به چرخه غذایی احشام پدید می آید. هر چند از روزهای عمل به چنین سنتی سال ها گذشته، اما هنوز هم در اطراف شهر یزد، دخمه هایی دیده می گردد که روزی در آن ها چنین آیینی بر پا می شده است. آیینی که نه تنها برای سایر ایرانیان که حتی مردم دنیا هم جالب توجه است و برای تماشا بقایای آن به سوی یزد در مرکز ایران سفر می کردند. ما هم قصد داریم که شما را به تماشای زیارتگاه های زرتشتیان یزد ببریم و از دلنوشته های تاریخی نام هایی را بیابیم و به شما هم بشناسیم. البته که ضروری است پیش از آن به صورت کامل با گور دخمه زرتشتیان یزد آشنا شوید و دخمه های پر آوازه و تاریخی شهر یزد را در دفتر ذهنتان ثبت کنید. پس ما را در این گشت و گذار همراهی نمایید.

گور دخمه زرتشتیان یزد، صحنه و بستری برای به نمایش در آمدن یک آیین مذهبی

اگر کمی در میان کتاب های دایرة المعارف فارسی جستجو کنید، با عبارت دخمه روبه رو می شوید. عبارتی که در معنای آن کلماتی چون دژخانه و سرای پلیدی درج شده است. شاید به همین علت است که این نام را بر روی سازه هایی گذاشته اند که در آن مردگان در معرض حمله کرکس ها و سایر حیوانات درنده قرار می گرفتند. سازه هایی که در زمان های بسیار قدیم به صورت طبیعی و به دست باد و باران ایجاد می شدند و پس از چندی، خود زرتشتیان برای حفظ و حراست آیین شان آستین بالا زدند و با استفاده از خشت خام و گچ های مرده، بنایی با همین کارکرد بنا نمودند. بنایی رو باز و بدون سقف که اغلب در فاصله ای زیاد از شهر قرار می گرفتند تا هر یک از حیوانات درنده که قصد خوردن مردگان زرتشتی را دارند، بتوانند به راحتی به این مکان رفت و آمد داشته باشند. این حیوانات به پیکر قرار گرفته در دخمه ها حمله می نمایند و پس از تغذیه کردن از گوشت بدن آن ها از این مکان خارج می شوند. پس از گذشت چند روز بازماندگان فرد از جهان رفته به دخمه مراجعت می نمایند و استخوان ها و بقایای جسد قرار گرفته در دخمه را به درون چاهی می ریزند و سپس کف دخمه را که پوشیده از خشت خام می باشد را آب و جارو می نمایند تا هم محیط دخمه زرتشتیان یزد از هر گونه آلودگی پاک گردد و هم این آلودگی به محیط بیرون منتقل نمی گردد. هر چند این اتفاق ناگوار است و موجب آلام روحی زیادی برای فردی که عزیزش را از دست داده، می گردد اما زرتشتیان با مدد گرفتن از توصیه های دینی خود بر مرده های خود شیون و زاری نمی نمایند و در فراغ آن ها صبوری می نمایند، چرا که زرتشت عظیم به آن ها توصیه نموده که در مرگ عزیزانشان شیون و زاری به راه نیاندازند و صبر پیشه نمایند تا در جهانی دیگر با خوشحالی کنار آن ها حاضر شوند. طبق نقشه ها و مستنداتی که در موزه های شهر یزد دیده می گردد، متوجه می شویم که برای ساخت گور دخمه زرتشتیان یزد احتیاج است که 4 میخ عظیم، 36 میخ میانه و 260 میخ کوچک درون زمین فرو برود. این عمل همزمان با زمزمه کردن یتا اهوا روی می دهد و بعد ریسمانی سفید رنگ از جنس نخ پنبه ای را سه دور بر دور این میخ های فرو رفته تاب می دادند تا محوطه کلی دخمه طراحی گردد و فضای اصلی مورد محاسبه قرار گیرد. بعد از این محاسبه است که سازندگان دخمه که همگی از پیروان دین زرتشت هستند در اطراف این محیط قرار می گیرند و آغاز به خواندن دعاهای سروش باج و دیدوا مروتی می نمایند. بعد از این عمل همان افراد، به داخل محیط مشخص شده با نخ های پنبه ای می فرایند و 100 مرتبه اشم هو را بر زبان می آورند و بعد از خواندن 200 مرتبه ای یتا اهو مشغول به قرار دادن 300 سنگ کوچک درون این محیط می شوند. این مقدمات که برگرفته از عقاید مردمان این آیین می باشد، زمینه ای برای ساخت بنای گور دخمه زرتشتیان یزدبوده است. دخمه هایی که بعضی از آن ها هنوز هم بعد از گذشت صدها سال با شکوه خودنمایی می نمایند و بعضی از آن ها هنوز هم باشکوهی بی مثال در اطراف یزد هم دیده می گردد. قصد داریم در ادامه سه دخمه معروف شهر یزد را معرفی نماییم. پس ادامه نوشتار زیارتگاه های زرتشتیان یزد را از دست ندهید.

دخمه ای به قدمت تاریخ، دخمه شریف آباد شهر یزد

یکی از دخمه های موجود در شهر یزد، در نزدیکی روستای شریف آباد شهر اردکان قرار گرفته است. این دخمه که به دخمه شریف آباد هم شهره است، در واقع دو دخمه هست که بر روی تپه های کم ارتفاعی بنا شده اند. این دو دخمه که امروزه به سازه ای متروکه بدل شده، دارای ویژگی های منحصر به فردی می باشد که اهالی فن را انگشت به دهان نموده است. دخمه ای که در زوایه چپ قرار گرفته، دارای دیواره های دوجداره می باشد. این دیواره ها که بسیار بلند و مرتفع هستند، امکان تماشای محیط داخلی را سخت ساخته می نمایند. زمانی که به درون این دخمه در بین زیارتگاه های زرتشتیان یزد پای می گذارید، با چاهی رو به رو می شوید که در میانه دخمه واقع شده و زمانی پر از استخوان های به جای مانده از مردگان اهالی این شهر و روستا بوده است. استخوان هایی که دیگر از آن ها اثر قابل ملاحظه ای از آن ها باقی نمانده و با کنش و واکنش های طبیعی به طبیعت بازگشته اند.

دخمه ای با عظمت به نام برج خاموشان در شهر یزد

از دیگر دخمه هایی که در شهر یزد واقع شده، می توانیم به برج خاموشان یا برج سکوت اشاره ای داشته باشیم. دخمه ای که به گواه تاریخ 200 یا 300 سال پیش ساخته شده و با قرار گرفتن بر روی یک کوه رسوبی کم ارتفاع توانسته، برای خود نامی دست و پا کند. این دخمه که از دو سازه سنگی دوار ساخته شده، از قدیمی ترین سازه های این شهر به شمار میرود. گفته می گردد که یکی از این برج ها به نام برج مانکجی هاتریا که در واقع یک عمارت میان خالی است، قدیمی تر از عمارت دیگر می باشد. البته برج گلستان که عمارت دوم این دخمه به تعداد می آید هم دارای شاخصه های بی نظیری است. به اسم مثال، قطر 25 متری این عمارت در کنار دیواره های 6 متری همان شاخصه هایی است که سبب شده تا قدمت کمتر این عمارت زیاد به چشم نیاید. به علاوه که عمارت قدیمی تر مانکجی هم قطری 15 متری را دارا می باشد و این نشان می دهد که سازندگان این دخمه ها در بین زیارتگاه های زرتشتیان یزد چه سختی هایی برای ساخت این سازه متحمل شده اند. زمانی که به میهمانی این دخمه بروید، در قسمت شمالی این منطقه، بناهایی از جنس خشت و گل و آجر و یا سنگ را هم می توانید مشاهده کنید. طبق گفته راهنمایان منطقه، این ساختمان ها، برای اقامت زرتشتیان و عبادت آن ها ساخته شده و در زمان خود به کاملترین تجهیزات عصر خود مزین بوده است. راهنمایان اسم می نمایند که این بناها خیله نام داشته و هر کدام از این خیله ها میزبان شخصیت های مهم دین زرتشت بوده است. به علاوه آن ها معتقد هستند که این منطقه از زمان صفویان مورد استفاده زرتشتیان بوده و پیروان این دین، مرده های خود را به دورن دخمه ها می بردند و سپس به درون خیله ها می رفتند. درون این خیله ها اتاقک هایی وجود داشته که به آن ها آتش سوز می گفتند و دارای امکاناتی برپایی آتش بوده است. زرتشتیان آتش بر می افروختند و با تاباندن نور آتش سوزها به درون دخمه ها برای روح مرده خود آرزوی آرامش می کردند، چرا که این مردمان عقیده داشتند که تا سه روز روح مردگانشان در حوالی محل دخمه در حال پرواز است و با تابش نور است که می تواند به آسمان عروج کند، چرا که این تابش نور ترس از تاریکی و تنهایی را از مرده دور می نماید و به او اجازه رسیدن به منبع آرامش را می دهد.

دخمه چم در حوالی روستای چشم شهر یزد

آخرین دخمه ای که در حوالی شهر یزد قرار گرفته، دخمه پرچم یا دادگاه چم نام دارد. این دخمه که در نزدیکی شهرستان تفت این شهر و در حوالی روستای چم این استان قرار گرفته است، به دست ارباب جمشید ساخته شده است. اگرچه خیلی از بخش های این دخمه فرسوده شده و دیگر کاربردی ندارد، اما بر روی دیواره های آن اثاری دیده شده که ارزش تاریخی بنا را دو چندان ساخته است. یکی از این آثار، لوحی است که در بالای درب و ورودی این دخمه نصب شده و بر روی آن چنین عباراتی درج شده است: به نام خداوند خالق و آمرزنده، به همت و تلاش ارباب جمشید پور آمورزش پناه بهمن برای یادگاری روح شاد دین یار مرحوم شهریار منشی باشی، این بنای دادگاه جهت آسودگی رزتشتیان تفت و حومه آن بنا شده و به مباشرت بهشتی روان رستم دین یار و سرپرستی مرزبان ظهراب تفتی و استادی استاد بهمرد مهربان هرمزدیار مبارکه اتمام یافت. به تاریخ داد اورمزد و آذرماه باستانی سنه 1276 یزگردی. همین کتیبه با این اختصار به خوبی نشان می دهد که تاریخ ساخت و اتمام این بنا چه زمانی بوده است، چه کسانی دست اندرکار ساخت این بنا بوده و چه کسانی در ساخت و اتمام این بنا دست به کار شده اند. سال هاست که میراث فرهنگی و گردشگری کشورمان در پی حفظ و حراست هرچه بهتر این دخمه می باشد، چرا که شناسنامه این دخمه در بین زیارتگاه های زرتشتیان یزد به دیواره بنا الصاق شده و می تواند سند محکمی باشد بر ادعای اهالی فن نسبت به تاریخ و سرگذشت این بنا. علاوه بر سه دخمه یاد شده، سازه های مشابه دیگری هم در ایران دیده می گردد که هر کدام از آن ها رموز خاص خود را در سینه نهان نموده اند. اگر می خواهید که از رازهای سر به مهر این بناهای راز آلود اطلاع حاصل نمایید، کوله پشتی خود را آماده کنید و به تماشای این سازه های تاریخی و مذهبی بروید.