غذا خوردن با دست، آری یا خیر؟ - وبلاگ خوراکی

به گزارش وبلاگ خوراکی، فرهنگ غذا خوردن از ابتدایی ترین آدابی است که به افراد آموزش داده می گردد. جالب آن که بسته به نوع مکانی که در حال غذا خوردن باشید، نوع آداب این کار فرق دارد.

مواجهه سنت و مدرنیته در بسیاری از مواقع برای انسان هایی که در عصر تکنولوژی زندگی می نمایند مورد آنالیز است. یکی از احتیاج های عادی بشر تامین انرژی و غذای بدن است. غذا خوردن از اولین اعمالی است که برای بقا اتفاق افتاده شده است. اما هم نوع غذا ها و هم نوع استفاده از این غذا ها دست خوش تغییراتی شده است. یکی از روش های خوردن غذا استفاده از قاشق و چنگال و کارد است که در کشور ما هم به عنوان نوع رسمی خوردن غذا مورد تایید است. اما این موضوع در تمام کشور های دنیا با این شکل پذیرفته شده نیست. برخی از کشور های افریقا و آسیای شرقی غذا خوردن را به صورت رسمی با دست قبول دارند و تخطی از این رسم را کاری هنجارشکنانه تلقی می نمایند.

گاردین در گزارش خود به تاریخ 18 سپتامبر 2022 به روایتی پرداخته از یک خانم بنگلادشی که در خصوص این رسم در زندگی خود چالش داشته است. بریتینا هاگر فورس اصالتاً اهل بنگلادش است. در زمان ازدواج با یک مرد انگلیسی با چالشی جالب برخورد. با توجه به اعتقاد محکم مردم بنگلادش بر رسوم غذا خوردن با دست، او و نامزدش بعد از اعلام رسمی ازدواج شان به منزل اقوام، خاله و دایی و عمه و عمو و… دعوت می شدند. اما این چالش که در ادامه به آنالیز بیشتر آن خواهیم پرداخت، در مواجهه اول همه اقوام با نامزد او تکرار می شد.

پذیرش خانواده

نامزد بریتینا یک غریبه بود و برای خانواده اوکه یک خانواده با اصالت بودند و آداب و رسوم مهم بود، برگزاری رسم غذاخوردن آن هم با دست موضوع کم اهمیتی نبود. با همه این اوصاف، سر اولین میز غذا که قرار حضور او در خانه خودشان بود، اختصاصاً و برای همان یک نفر چاقو و چنگال قرار داده شده بود. بریتینا با نگرانی از بازخورد خانواده اش او را به میز شام دعوت کرد و منتظر وقایع پیش رو بود. اتفاقی که افتاد برای خانواده شگفت آور و آرامش دهنده بود. نامزد بریتینا با آداب غذا خوردن با دست کاملاً آشنا بود و این موضوع برای تمام افراد خانواده مطلوب بود. این اتفاق ناشی از مطلعی ای بود که خود او قبل از این دیدار به نامزدش داده بود و آموزش های لازم را برای او ارائه داده بود. شاید برای شما هم جالب باشد که قوانین دنیای و مورد تایید رسوم مختلف برای غذا خوردن با دست را که در ادامه به آن می پردازیم، بدانید.

غذاخوردن با دست

به گفته هاگر، غذا خوردن با دست اصولی دارد که از مهم ترین آن می توان گفت:

اولین نکته شستن دست ها با لگن و کوزه است. بدیهی است با پیشرفت ابزار و امکانات رفاهی زندگی در دنیا، اولین چیزی که به فکر هر کسی خطور می نماید این است که به جای این که کوزه و لگن را سر میز بیاوریم، چرا زیر شیر آب در روشویی دست ها را نشوییم؟ در بین خانواده های بااصالت این کار یک ادای احترام تمام و کمال میزبان به مهمان است. البته که در بین برخی از خانواده ها تکمیل این رسم هم در ارائه کوزه و لگن در انتهای غذ ا اتفاق می افتد که همه گیر نیست.

دومین مورد مهم در رسم غذاخوردن با دست، ورود دست راست به این فرایند است. از نظر آن هایی که هوادار غذاخوردن با دست هستند، پای بندی به اصول غذاخوردن با دست برای شان خیلی مهم است، تا حدی که لمس غذا آن هم با دست چپ شکاندن یک تابوی بزرگ است. اعتقاد بر این است که این مهم تنها در آمریکای شمالی و اروپا رعایت نمی شود.

عشقی که با دست به فرزند داده می شود

هاگر فورس می گوید: آشنایی با این قرارداد ها در خصوص غذا خوردن با دست به من یاری کرد تا زمانی که در مکان های مختلف زندگی نموده ام، از نظر فرهنگی با آن مکان سازگار شوم. مثلاً در زیمبابوه، به سرعت یاد گرفتم که آرد ذرت خمیری -سادزا- را با انگشتانم شکل دهم و از آن برای پیچیدن دور برگ ها استفاده کنم. سبزی خورشتی در اتیوپی، برای خوردن انجرا با شیرو، پاره کردن مربع های خشن پنکیک آرد تف با دست راست و برداشتن خورش نخود با عطر بربری آماده بودم. عمل اتیوپیایی گورشا (غذا دادن به دوستان و خانواده با دست) برای من نیز آشنا بود، به عنوان کاری که ما در سنت بنگلادشی نیز با محبت انجام می دهیم. این نشان دهنده اهمیت فرهنگی اشتراک و صمیمیت است که به وسیله عمل مستقیم تغذیه ایجاد شده است.

بخش قابل توجهی از این اهمیت هم به اعتقادات بازمی شود. یک تمرین هندی به نام آیورودا مزایای خوردن با دست را آموزش می دهد. آیورودا می گوید که هر یک از پنج انگشت یک دست با عنصر متفاوتی (هوا، آتش، آب، خاک و اتر) مطابقت دارد؛ که خوردن با دست مستقیماً ما را با غذایمان مرتبط می نماید و حتی به هضم غذا می نماید.

بر اساس این اعتقاد با خوردن غذا با دست، آن هم در یک ظرف که در اتیوپی به نام گبتا و در بنگال به تل معروف است، به صورت اشتراکی در اغلب کشور های آسیایی و آفریقا اتفاق می افتد، نگاه محدود برای سهمیه بندی غذا برای هر فرد وجود ندارد. حتی شاید بتوان گفت نگاه مادی از غذا برداشته شده و غذا را با دید معنوی می بینند. این که اگر مهمان ناخواسته ای سر سفره غذا از راه برسد، با تماشا تعداد قاشق و چنگال و بشقاب و کم بودن تعداد آن، معذب نمی شود. این دید که با اضافه شدن تعداد مشتریان غذا، مقدار اصل غذا تغییری نکند و تعداد افراد بیشتری با شرایطی که هرکدام مقدار کمتری سهم داشته باشند، همزمان از همان غذا سیر می شوند. این یعنی حضور افراد از نظر معنوی مهم است، نه مادی.

واقعاً غذا خوشمزه تر می شود؟

از سویی یکی از مورد سوال ترین مطالب که در موضوع غذاخوردن با دست پیش روست، خوشمزه تر شدن غذاست. وقتی غذا را با دست می خوریم طعم متفاوت آن را حس می کنیم. هیچ دقت نموده اید که خوردن چیپس با دلستر در ساحل دریای مواج بسیار بیشتر از چیپس سرو شده در بشقاب رستوران می چسبد؟ وقتی بعد از خوردن چیپس، لیس زدن کریستال های نمک و سرکه که روی انگشتان به جامانده اند حسی است که هیچ موقع با چنگال تجربه نمی شود!

برای من سوال است که وقتی غذا های لذیذ و پر از ادویه و رنگ و لعاب را می توانم با دست بخورم و لمس و مخلوط کردن هر کدام از این غذا ها را با دستانم تجربه کنم، کاری که در بنگلادش به آن با دید یک آداب و مراقبه نگاه می شود و ماخانی می نامیمش. من این عمل مخلوط کردن، روشمند، ریتمیک و سپس خوردن را نوعی ازخودگذشتگی و ابراز محبت به بچه ها می دانم. لمس برنج و گوشت با نوک انگشتان و گلوله کردن آن در شرایطی که برای خوردن پسرم راحت تر باشد مرا به یاد همین کار پدرم در دوران کودکی ام می اندازد. او با وسواس خاصی تکه های تیغ ماهی و استخوان گوشت را از غذا برمی داشت و گلوله های برنجی با عشق درست می کرد و برای خوردن من، غذا را آماده می کرد. این کار او برای من خیلی مجذوب کننده بود. یک پسرعمو دارم که هنوز هم از پدرش می خواهد که برایش ماخانی درست کند در حالی که دانشجوی پزشکی است و 20 سال دارد.

فرهنگ در حال تغییر

پدربزرگ من که در دهه 1970 صاحب یک رستوران هندی-بنگلادشی در منچستر بود، از چاقو ها و چنگال ها به عنوان سیفخاتا (که به معنای واقعی کلمه به معنی تراشه برش ترجمه می شود) نام می برد و معتقد بود که بچه ها و نوه هایش یاد گرفته اند که از آن ها به درستی استفاده نمایند. حال آنکه امروز که حدود 50 سال از آن روز ها می گذرد ما هرگز از آن ها استفاده نمی کنیم. با این وجود همواره اصرار داشت که کار کردن با چاقو چنگال را با روش های درست متعارف بلد باشیم.

این موضوع زمانی به چشمم آمد که در دانشگاه آکسفورد پذیرش گرفتم و برای حضور در سالن های بزرگ و مراسم های رسمی در دانشگاه باید از چاقو چنگال استفاده می کردم.

در اسلام

بنابر سفارش اسلام، بهتر است انسان غذای خود را با دستان خود به ویژه دست راست میل کند. در این باره از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است که در مجلسی، قاشقی برای آن حضرت آوردند. ایشان فرمود: لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ و جَعَلْنا لَهُمْ أَصابِعَ؛ آدمی را گرامی داشتیم به اینکه انگشتان را به او عطا کردیم. پس قاشق ها را بردند و ایشان با انگشتان خود غذا خورد. حسن بن ابی عرندس نیز نقل می نماید: در مِنا ابوالحسن را دیدم… که غلامی سینی رطبی برایش آورد. با دست چپ آن را برداشت، تکیه زد و با دست راستش خورد.

باید گفت فلسفه استفاده از دست راست این است که اسلام دوست ندارد انسان با دستی که به طهارت می پردازد، با آن نیز غذا بخورد و این از ظرافت های آداب غذا خوردن در اسلام است. دکتر پاک نژاد درباره فلسفه خوردن غذا با دست می گوید:

اگر اسلام با شایستگی به غذا خوردن با دست فرمان داده، بدین سبب نیست که اسلام ظرافت های غذاخوری را فراموش نموده است، بلکه پیش از آن دستور هایی دارد که نزاکت و زیبایی در آن به تمام و کمال است؛ یعنی اگر اسلام فرموده است که با دست غذا بخورید، این را هم خواسته است که با دستانی کاملاً پاکیزه غذا بخورید و اگر هیچ گونه توجهی به قاشق ها و ملاعن فراوان آن روز ننموده، بدان سبب است که پوست، قدرت جذب نمایندگی دارد و از غذا تغذیه می نماید و تماس دست با غذا، سبب تغییراتی در غذا، در دست و در بدن می شود.

در ایران

در فرهنگ غذایی ایرانیان، سفره به جای میز غذاخوری مورد استفاده قرار می گیرد. سفره ها اغلب از پارچه های ایرانی مانند قلمکار هستند؛ در مرکز قالی گسترانده می شوند؛ ظروف غذا رویش قرار می گیرد، اعضای خانواده دورتا دور آن می نشینند و وعده های غذایی اصلی را در کنار همدیگر میل می نمایند. طی چند سال گذشته استفاده از سفره های پلاستیکی و یک بار مصرف نیز رایج شده. امروزه به دلیل تغییر در سبک زندگی، استفاده از میزغذاخوری نیز هم پای سفره مرسوم شده است و تنها در میهمانی های پرجمعیت فامیلی از سفره استفاده می شود.

فرهنگ غذایی ایرانیان به صورتی است که احتیاج به استفاده از کارد، به ندرت پیش می آید. برخی غذا ها نیز ابتدا در نان پیچیده می شوند که در اصطلاح به آن لقمه می گویند. لقمه ها با دست خورده می شوند. برخی از غذا ها از جمله آبگوشت و آش، بدون استفاده از چنگال و تنها با قاشق مصرف می شوند. اغلب غذا ها در بشقاب سرو می شود. انواع آش، کله پاچه و آبگوشت نیز در کاسه های نسبتاً بزرگ مورد استفاده قرار می گیرند.

مردم خطه گیلان قبل و بعد از خوردن غذا، دست هایشان را می شستند. بعلاوه گالش ها (دامداران کوه نشین)، پلو و شیرگرم را در لاوک چوبی می ریختند و هر کس از جیب خودش قاشق خوش تراشی از چوب شمشاد یا گلابی بیرون می آورد و دست جمعی شیرپلا (شیربرنج) می خوردند. هنوز هم بسیاری از گالش ها از همین شیوه استفاده می نمایند.

بعلاوه در فرهنگ خوراک مردم گیلان نوشته مسعود پورهادی نیز آمده است: روستایی های جلگه نشین، برنج کته پز را با دست به مقدار یک لقمه مشت می کردند و آن را به صورت کوفته در می آوردند و در دهان می گذاشتند. گیلانی ها در اصطلاح به این لقمه پلا موشته می گفتند.

وقتی مقالات دیگر در این باره را می خوانیم متوجه می شویم دلیل اصلی استفاده از دست در پخت و پز یا غذا خوردن همان تبادل انرژی بین طبیعت و انسان بوده و مردم معتقد بودند بدن انسان هر چیزی که طبیعی است، بهتر می پذیرد. البته در حال حاضر هم درباره این موضوع صحبت هست که وقتی غذا با دست خورده می شود، حجم کمتری از آن در دست جا می گیرد به همین خاطر معده برای داشتن آنزیم های هضم آماده می شود تا عمل هضم غذا آسان تر صورت بگیرد، اما زمانی که از قاشق استفاده می کنیم، حجم بیشتری از غذا وارد معده و موجب نفخ و سنگینی در فرد می شود.

آنالیز های علمی

استفاده از قاشق و چنگال باعث می شود سریع تر و راحت تر غذا بخورید. اما این راحتی می تواند باعث بهم خوردن تعادل قند خون در بدن هم بشود و در نهایت شما را در معرض ابتلا به دیابت نوع دوم قرار بدهد. مطالعه ای که در سال 2012 اجرا شده و نتایج آن در نشریه انجمن درون ریزشناسی اروپا منتشر شد گزارش می دهد افرادی که غذای خود را با ولع و با سرعت می خورند، 2.5 برابر بیشتر از آن هایی که آهسته غذا می خورند مستعد ابتلا به دیابت نوع دوم هستند؛ بنابراین تند تند غذا خوردن ریسک دیابت نوع دوم را بالا می برد، اما شما می توانید با غذا خوردن با دست های تان، این خطر را کاهش بدهید. وقتی با دست غذا می خورید، در عرض یک زمان معین، غذای کمتری در دهان می گذارید. آهسته خوردن بعلاوه باعث هضم بهتر غذا شده و به معده تان زمان می دهد تا بفهمد که سیر شده و دیگر نباید به خوردن ادامه بدهد.

مطلعی به مقدار غذا

غذا خوردن با قاشق و چنگال، یک فرایند مکانیکی است که شما توجهی به آنچه که می خورید و مقدار غذا نخواهید داشت. بعلاوه ممکن است باعث شود هنگام غذا خوردن، کار های دیگری هم انجام دهید، مثلاً تماشای تلویزیون، چک کردن موبایل و یا خواندن روزنامه. نتیجه تمرکز نداشتن روی خوردن، این می شود که بیشتر غذا بخورید. مطالعه ای که در سال 2008 صورت گرفت و نتایج آن در نشریه طب بریتانیا منتشر شد گزارش می دهد که خوردن تا مرز سیری و سریع خوردن، احتمال چاقی را هم بیشتر می نماید. اما زمانی که با دست غذا می خورید، به چیزی که می خورید توجه بیشتری می کنید و نسبت به مقدار غذایی که می خورید، مطلع تر هستید. بعلاوه هنگام غذا خوردن با دست، دیگر به سختی می توانید کار دیگری انجام دهید، چون دست های تان کاملاً مشغول هستند که همین باعث کاهش نامطلعانه غذا خوردن می شود که یکی از بزرگ ترین دلیل های افزایش وزن است.

آداب غذا خوردن با دست

از معروفترین قوانین کلی غذاخوردن می توان گفت:

بهتر است آقا و خانم میزبان در در انتهای میز نهار غذا خوری و یا در وسط میز روبروی یکدیگر بنشینند.

زوج متاهل باید روبروی یکدیگر بنشیند.

باید سعی شود که گرو های سنی در کنار یکدیگر بنشینند به طوری که بزرگ تر های فامیل در راس میز و جوان تر ها در سمت دیگر.

غذا باید در جهت عقربه های ساعت و از چپ به راست سرو شود و ظروف غذا باید از سمت راست مهمان ها جمع آوری کرد.

پیش از آن که میزبان شروع به صرف غذا ننموده نباید شروع به صرف غذا کرد.

اگر چیزی روی میز خواستید و دستتان نمی رسد خودتان سعی نکنید آن را بردارید بلکه از فردی که نزدیک است بخواهید آن را به شما بدهد.

هنگامی که غذا خوردنتان تمام شد هیچ گاه بشقابتان را به سمت جلو هل ندهید. این عمل خلاف آداب و معشرت است.

هیچ گاه پیش از چشیدن غذا به آن ادویه نزنید واین عمل باعث بی احترامی به میزبان و آشپز است.

هیچ گاه سر میز غذا سیگار روشن نکنید.

هنگامی که از غذا خوردن فارغ شدید دستتان را روی زانو و یا میز (مچ دست روی لبه میز) قرار دهید. هیچ گاه هنگام صرف غذا آرنج را روی میز قرار ندهید.

هیچ گاه سوپ را برای این که سرد شود فوت نکنید. بلکه صبر کنید تا خودش خنک شود.

و از آداب غذا خوردن که در اسلام روی آن ها تاکید شده می توان گفت:

خوردن غذا به هنگام گرسنگی و اشتها

شروع غذا خوردن با ذکر خدا

گذاردن سبزی در سفره

در آوردن کفش ها

شروع کردن غذا با نمک و به سرانجام بردن آن با نمک و سرکه

خوردن با دست راست

شروع کردن با سبک ترین غذا

خوردن غذای گرم پبش از سرد شدن

برداشتن لقمه های کوچک و به مقدار و جویدن کامل غذا

پرهیز از دمیدن در غذا

پرهیز از خوردن با دست چپ

پرهیز از خوردن غذای داغ

پرهیز از زیاده روی

پرهیز از غذا خوردن هنگام راه رفتن

غذا خوردن با وضو

منبع : مهر

بیشتر بخوانید

وبلاگ خوراکی وب گردی وبگردی